geschreven door Marjolein Dubbers

Eetverslaving. In september gaf ik een lezing op het Happinez Festival. Eén van de vragen die ik aan de volle zaal stelde was: “Eet jij wel eens méér dan goed voor je is?” Naar mijn idee gingen álle handen omhoog. Je bent dus niet de enige voor het geval je dat nog zou denken. Hoe komt het toch dat we zo vaak onszelf overeten met dingen die niet goed voor ons zijn? Ik moet namelijk de eerste vrouw nog tegenkomen die zichzelf overeet aan stengels bleekselderij: we overeten ons altijd aan ongezonde producten.

Heb jij wel eens een suikerpot leeg gesnoept?

Ik weet alles over eetverslaving: ik ben meer dan 20 jaar verslaafd geweest aan met name zoetigheid. Toch snoepte ik nooit een suikerpot leeg. Ik overat mezelf aan melkchocola met hazelnoten, knapperige koekjes, stracciatella roomijs en witte broodjes met roomboter en hagelslag om maar wat te noemen. Het was ook niet alleen maar zoetigheid. Een familiezak paprika ribbelchips was ook niet veilig als ik de eerste drie ervan in mijn mond had gestoken.

In de 70-er jaren werd er veel onderzoek gedaan met ratten naar de verslavende werking van ons supermarktvoedsel. Iedere keer weer bleek dat ratten zichzelf binnen enkele weken extreem obees eten als ze onbeperkt toegang krijgen tot een willekeurig mengsel van verpakt voedsel uit de supermarkt. In één geval bleven ratten zelfs cheesecake eten ondanks dat ze een elektroshock konden verwachten bij het eerste hapje. Als ze na een tijdje werden afgesneden van dit supermarktvoedsel vertoonden ze dezelfde onthoudingsverschijnelen als aan cocaïne verslaafde ratten: ziek, klappertandend en te angstig om op onderzoek uit te gaan, wat ratten anders altijd doen. Ze waren junkies van een eetverslaving.

Eetverslaving: de combinatie zoet, vet en zout is zwaar verslavend

Inmiddels weten we dat een product waarin zoet, vet en een klein beetje zout is verwerkt zwaar verslavend is, evenals de combinatie zout, vet met een klein beetje zoet.  Zelfs zo verslavend dat het door neurowetenschappers wordt vergeleken met een verslaving aan cocaïne. Wow. Dat is nogal wat!

Laat nou deze combinatie van zoet, vet en zout juist voorkomen in bijna alle producten in de supermarkt! Paprika ribbelchips is overwegend zout maar bevat een beetje zoet, en roomijs is met name zoet maar bevat een beetje zout. Beide bevatten vet. Dit is niet voor niets: de voedingsmiddelenindustrie weet heel goed hoe verslavend deze combinaties zijn en het is hun belang dat wij zoveel mogelijk van hun producten blijven eten.

De natuur geeft ons enkel producten die zoet, zout óf vet zijn. Er is geen enkel natuurlijk product dat deze drie smaken combineert. Als dat het geval zou zijn zou de mens waarschijnlijk allang zijn uitgestorven, want dan zouden we als junkies onder de bomen met deze vruchten zijn blijven zitten en niet meer op onderzoek zijn uitgegaan.

Eetverslaving: het gevolg van een op dopamine draaiend beloningssysteem

Hoe werkt een verslaving eigenlijk in je brein? Een craving of hunkering is de vakterm van neurowetenschappers voor het sterke verlangen naar verslavende middelen zoals bepaald voedsel, drugs, seks, shoppen, gokken of gamen.

Ons beloningssysteem, een primitief gedeelte van ons brein (ons reptielenbrein dat bij ratten praktisch hetzelfde werkt als bij de mens), zet ons aan om dingen te zoeken die we nodig hebben om te overleven, zoals voedsel. Dit brein met instincten en reflexen stamt nog uit de tijd dat ons voortbestaan afhing van ons vermogen om zoveel mogelijk voedsel te vinden en zo nodig voor de neus van anderen weg te kapen. Als dit lukt, beloont ons brein ons met het stofje dopamine: een neurotransmitter. Iedere keer dat we een prikkel krijgen waar we gevoelig voor zijn geworden, zoals ons supermarktvoedsel, wordt het dopamineniveau flink omhoog gejaagd en het is vooral dopamine dat een sterke hunkering naar meer en meer en meer en nog meer opwekt. Als deze hunkeringsprikkels als gevolg van dopaminepieken de macht overnemen ontstaat een verslaving.

“Die kleine duivels in onze hersenpan” zorgen voor de hunkering

Opvallend is dat we genot ervaren door andere neurotransmitters waaronder serotonine, oxytocine en acetylcholine; niet door dopamine. De cellen die dopamine aanmaken worden door neurowetenschapper Wolfram Schultz daarom ook wel “de kleine duivels in onze hersenpan” genoemd. Het duivelse zit hem in het opwekken van de hunkering. Niemand is verslaafd na één joint, spelletje gamen of een reep chocola. Maar het steeds weer activeren van het beloningssysteem zorgt ervoor dat het zien, ruiken of denken aan chocola al voldoende is om de hunkering in het beloningssysteem van onze hersenen te activeren. En dan is er meestal geen houden meer aan.

Dertig jaar geleden werd een verslaving nog gezien als gebrek aan wilskracht en ruggengraat. Inmiddels wordt door neurowetenschappers en overheden erkend dat het een ziekte is en dat een verslaving ook mogelijk is zonder drugs. Zoals een eetverslaving.

Het is niet jouw schuld!

Zit jezelf dus niet op de kop als het je weer niet lukt om de droppot om 4 uur op kantoor te negeren of als je op weg naar huis op station Utrecht of bij een tankstation zwicht voor een cappucino grande met een chocolate chip cookie. Het is niet jouw schuld!  Het zijn die kleine duivels in je hersenpan die zijn gekidnapt door een voedingsmiddelenindustrie die ongelooflijk goed weet hoe dit beloningssysteem werkt in jouw hersenen.

Zij investeren tientallen miljoenen euro’s aan onderzoek hiernaar en doen testen met mensen in MRI scans om te meten welke samenstelling van hun roomijs de hoogste dopaminepiek geeft. Denk je dat ik overdrijf? Jammer genoeg niet. Lees het boek Zout, Suiker Vet van onderzoeksjournalist Michael Moss en je weet voor altijd dat het niet jouw schuld is als je meer eet dan goed voor je is. Dat is al heel gezond voor je. Goed om mee te beginnen. Maar hoe kom je er vanaf?

Hoe kom je ervan af?

Jammer genoeg heb ik geen wondermiddel waardoor je vanavond nog af bent van je neiging te veel te eten. Ik heb er zelf ook een tijd over gedaan en ik zwicht nu nog wel eens voor iets dat niet zo gezond voor me is. Maar het is geen groot “ding” meer voor me en daar gaat het om, ik kan echt met mijn hand op mijn hart zeggen dat ik er vanaf ben. Misschien heb je iets aan mijn onderstaande suggesties.

Zorg voor volop voedingsstoffen

Ik ben ervan overtuigd (ik spreek uit ervaring) dat hunkeringen ook ontstaan door gebrek aan voedingsstoffen in je lichaam. Ik stel me altijd voor dat al mijn 70 biljoen lichaamscellen volop voedingsstoffen nodig hebben om zichzelf en daarmee mij gezond te houden. Voedingsstoffen die zitten in producten zoals de natuur ze ons geeft, niet in chips of chocola. Begin er vandaag dus mee om ervoor te zorgen dat je cellen voldoende voedingsstoffen hebben. Eet eerst een avocado voordat je de koekjestrommel induikt ofwel: zorg altijd dat je iets voedzaams voor het grijpen hebt liggen. Deze gewoonte kan je leven veranderen!

Heb je honger of heb je dorst?

Je lichaam kan het verschil niet goed aangeven tussen honger of dorst. Als je dorst voelt, is je lichaam al behoorlijk uitgedroogd. Vaak is een gevoel van honger een gevoel van dorst. Door alle zoetigheid en zoutigheid in ons supermarktvoedsel snakt ons lichaam vaak naar vocht. Ook koffie, thee en alcohol zorgen ervoor dat je extra vocht nodig hebt. Drink daarom minimaal 8 glazen water per dag: 2 direct na het opstaan, 2 in de loop van de ochtend en de middag (rond 4 uur!!!) en 2 ‘s avonds. Liever niet bij de maaltijd dus en het liefst gefilterd, zuiver water.

Vermijd volop kunstlicht in de avond

Gaat het overdag nog redelijk maar kan jij je ‘s avonds niet goed beheersen? Wees je ervan bewust dat ons kunstlicht ‘s avonds (inclusief het licht van televisie en computers) je lichaam het signaal geeft dat het nog volop dag is. Om jou te beschermen tegen gevaar wil het energiek blijven. Het eten van koolhydraten of zoetigheid geeft je lichaam snel energie en dat wil het graag, vooral als het voelt dat jij moe wordt. Zorg daarom ‘s avonds voor gedempt licht en ga bijtijds naar bed als je moe bent. Of volg ‘s avonds een rustige yogaklas of lees een boek. Hoe interessant is dat televisieprogramma nou eigenlijk echt?

Zijn je hormonen op zoek naar chocola?

Veel vrouwen krijgen vooral de dagen voordat ze ongesteld worden de neiging om meer te eten dan goed voor ze is. Als ze ongesteld zijn, is die behoefte opeens over. Het zijn dan inderdaad je hormonen die je op pad sturen naar iets zoets. Lees meer hierover in dit artikel: Extreem hongerig voordat je ongesteld wordt? Vijftien tips?

Zoek en vind wat je nog meer een goed gevoel geeft (mijn gouden tip)

Eten geeft je een goed gevoel en onszelf goed voelen willen we allemaal. Het liefst zoveel mogelijk. Daar is helemaal niks mis mee, we zijn geboren om het hier goed te hebben! Wat kan jou nog meer een goed gevoel geven behalve die familiezak chips? Waar hunker je werkelijk naar? Aandacht? Tijd voor jezelf? Meer plezier? Meer vriendinnen? Een opgeruimd huis? Lekkerder in je lijf zitten? Beter voor jezelf zorgen? Pak pen en papier en schrijf alles op wat je te binnen schiet wat jou een goed gevoel geeft. Minstens 20 dingen!

Ik denk dat dit mij nog het meest heeft geholpen bij het afkicken van mijn suikerverslaving: ik ben op zoek gegaan naar alles wat mij plezier en een goed gevoel gaf en voeg dit steeds weer toe aan mijn leven. Iedere dag. Soms is het rust, soms is het juist gezelschap. Soms is het een wandeling ook al heb ik het druk, soms is het dansen in mijn eentje in mijn huiskamer. Soms is het een warme douche en soms is het een pot thee met een groot stuk melkchocola met hazelnoten! Als ik er maar écht van geniet, dan mogen die duiveltjes ook even feestvieren in mijn hersenpan!