Overgewicht:
eigen schuld dikke bult?
Meer dan de helft van de Nederlandse volwassenen heeft overgewicht en deze aantallen nemen toe. Dat zijn bijna 7 miljoen Nederlanders met overgewicht waarvan 2 miljoen met obesitas! Gelukkig zijn er genoeg tevreden, gelukkige en gezonde mensen met overgewicht en obesitas. Toch weten we ook dat obesitas een chronische ziekte is en een risicofactor voor vele andere gezondheidsproblemen. Geldt voor deze mensen ‘eigen schuld dikke bult’?
Het stigma
Er rust een groot stigma op obesitas. Een stigma is iets dat afbreuk doet aan de reputatie van iemand of van een groep. Het is een brandmerk dat aan de persoon of groep wordt gekoppeld, een vooroordeel. We noemen het stigmatisering wanneer mensen gaan handelen naar dit negatieve label.
Veelvoorkomende stigmatiserende gedachten over mensen met obesitas zijn dat zij een gebrek aan zelfcontrole hebben, onbegrensd eten, lui zijn, geen discipline hebben, vies en gulzig zijn, elk pondje door het mondje gaat en dat obesitas een keuze is: eigen schuld dikke bult!
Je hebt verschillende categorieën stigma’s en ze bestaan op verschillende niveaus. Bij obesitas is er een collectief stigma. Dat zijn breed gedragen maatschappelijke ideeën over obesitas. Daarnaast bestaat er een bij obesitas ook een sterk zelfstigma. Dat is wanneer de gestigmatiseerde persoon, in dit geval dus iemand met overgewicht of obesitas, de negatieve ideeën voor waar aanneemt, op zichzelf toepast en als deel van de identiteit gaat zien. Het heeft vaak grote nadelige gevolgen voor de eigenwaarde, het zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen. Ook relaties, sociaal leven en het werk kunnen hieronder lijden. Er wordt vaak minder sociale steun ervaren, het kan chronische stress geven en ervoor zorgen dat mensen minder snel hulp gaan zoeken. Soms komen mensen in een vicieuze cirkel terecht waardoor ze bijvoorbeeld steeds minder gaan bewegen omdat ze niet meer naar een sportschool durven te gaan door de negatieve oordelen die ze daar krijgen.
Dit komt ook naar voren in het verhaal van Natasja. Door haar overgewicht kwam zij in een isolement terecht, bang voor de vooroordelen van de mensen om haar heen.
Natasja:
“Door mijn overgewicht vermeed ik vaak sociale gelegenheden door schaamte voor mijn lichaam. Ik kon opzien tegen gelegenheden waar ik niet onderuit kon. Je dagelijkse leven raakt beïnvloed door het beeld dat velen in de maatschappij, en op gegeven moment jijzelf ook, hebben over mensen met obesitas. Ik wilde niet meer deelnemen aan schoolactiviteiten van mijn kinderen, durfde niet meer met ze te ravotten, te rennen, met ze te zwemmen. Bang voor blikken en opmerkingen van anderen. Maar ook omdat ik bij geringe inspanning ging zweten, bang was dat mensen mij gingen ruiken en vies zouden vinden. Ik vermeed het om op foto’s te komen door ze maar zelf te gaan nemen. Wanneer ik dan weer een beetje was afgevallen merkte ik dat er meer aanspraak kwam van anderen op het schoolplein of de sportclub van de kinderen.
Actief zijn in het openbaar vermeed ik dus zoveel als het kon. Dan maar iets niet actiefs doen als ik de deur uit ging. Maar ook dat heeft zijn beperkingen. Je weet nooit zeker of er ergens een stoel staat waar je in past, wat gênante momenten oplevert. Zo werd ergens lunchen of uit eten gaan steeds meer beladen. Bang om in het openbaar iets ‘verkeerds’ te eten en daarvoor veroordeeld te worden door omstanders. Ditzelfde geldt voor shoppen. Ik werd anders geholpen door winkelpersoneel dan mijn vriendin zonder overgewicht. Kreeg van andere winkelaars (af)keurende blikken en commentaren. Het effect dat dit op mij had was dat ik online ging shoppen en niet meer uiteten ging. Je raakt meer en meer geïsoleerd en loopt het risico steeds verder buiten de maatschappij te komen te staan.
Dat wordt verder versterkt door de discriminatie op de werkvloer. Een vriendin, freelancer en voormalig persoon met obesitas, merkte in haar ‘obese periode’ dat ze minder opdrachten kreeg dan nu in haar ‘dunne periode’, in economisch gelijke tijden. Ikzelf heb meerdere sollicitatiegesprekken gevoerd die goed verliepen en waarbij ik perfect gekwalificeerd was voor de baan maar deze toch niet kreeg. Bij de afwijzing kwam dan een vage, onsamenhangende verklaring. Het is moeilijk te bewijzen maar ik kreeg sterk het gevoel dat overgewicht de reden was voor de afwijzing. Werkgevers zijn misschien bang dat werknemers met obesitas ongezond en altijd ziek zijn. Maar er wordt tijdens een sollicitatie ook niet gevraagd naar of je rookt, alcohol drinkt, aan basejumpen of motorcross doet. Allemaal risico’s voor de gezondheid. Je overgewicht kun je alleen niet verbergen.
Wat ik ook een nare uiting van het obesitas stigma vind is die in de zorg. Te vaak worden mensen met obesitas die gezondheidsproblemen ervaren weggestuurd met de boodschap om eerst maar eens af te gaan vallen en dan terug te komen. Ook als de gezondheidsproblemen niets met het overgewicht te maken hebben. Sommige hulpverleners zien alleen nog het overgewicht wat ze, al dan niet bewust, beperkt om verder te zoeken naar onderliggende ziekten/verklaringen. Er worden voorwaarden opgelegd voor medische behandelingen bij mensen met obesitas. Zo is er in veel ziekenhuizen een bovengrens van het BMI als je voor een ivf-behandeling in aanmerking wil komen. Dit terwijl er geen beperking is voor mensen die roken of alcohol drinken. Dit wordt natuurlijk wel sterk afgeraden maar is niet controleerbaar. Ook hier geldt: je overgewicht kan je niet verbergen.”